Gökyüzünde bir şimşek çakar, ardından sağır edici bir gök gürlemesi duyulur fırtına kopmak üzeredir! Şimşekler, havada atlayan dev elektrik kıvılcımlarıdır. Gök gürültüsü de hava bir anda genişlerken olan gürültüdür. Sesi ürperticidir, ama zararlı değildir. Bununla birlikte yıldırımlar öldürücü olabilir.
Yığılan Bulutlar
Gök gürültülü fırtınalar, sıcak ve nemli havanın atmosferde daha yukarıdaki soğuk havanın içine doğru yükselmesiyle başlar. Sıcak hava soğuk havadan daha hafiftir; dolayısıyla yukarı doğru çıkar. Sıcak hava soğurken içindeki su buharı da su damlalarına ve buz kristallerine dönüşür. Sıcak hava çok fazla olduğu zaman yükselmeye devam eder ve bazılarının boyu 10 kilometreyi aşan kümülonimbüs bulut kuleleri oluşturur.
Dikkat Elektrik!
Güçlü hava akımları kümülonimbüs bulutlarının içinde aşağı yukarı hareket ederler. Bu sırada su damlaları ve buz kristalleri birbirlerine şiddetle çarpar. Bu olay, su damlalarının ve kristallerin üzerinde elektrik yükü oluşturur. Giderek bulutun üst bölümünde artı yük, alt bölümünde de eksi yük birikir. En sonunda elektrik yükü bir şimşek çakması olarak buluttan atlar. Elektrik akımı havayı yaklaşık 30.000*C’a Güneş’in yüzeyinden yaklaşık beş kat daha büyük bir sıcaklığa kadar ısıtır. Şimşeğin çevresindeki hava hızla genişler ve gök gürültüsünün gümleyen sesi oluşur. Şimşek çakmasıyla gök gürlemesi arasında kaç saniye geçtiğini sayarak bir fırtınanın ne kadar uzakta olduğunu tahmin edebilirsiniz. Saydığınız her üç saniye, yaklaşık bir kilometreye karşılık gelir.
Buluttan Yere: Elektrik yükü, fırtına bulutunun alt kısmından yere atlar.
Buluttan Buluta: Şimşek bir bulutun kendi içinde tabandan üste doğru yada bir bulutun altından başka bir bulutun üstüne doğru atlar.
Buluttan Havaya: Şimşek bir buluttan çevresindeki havaya doğru atlar. Bu genellikle buluttan yere doğru olan yıldırımlarla birlikte olur.
Yıldırım Çarpması
Buluttan buluta atlayan şimşekler en yaygın olarak görülen boşalmalardır, ama en tehlikelileri buluttan yere atlayan yıldırımlardır. Çünkü ağaçlara, binalara ya da insanlara çarpabilirler. Yıldırım yerdeki bir nesneye çarptığında, nesnenin içinden büyük bir elektrik akımı geçer. Bu da onun birden ısınmasına neden olur. Eğer yıldırım bir ağaca çarparsa, elektrik ağacın öz suyunu bir anda kaynatıverir ve bu da ağacı parçalar. Bir çok orman yangınının çıkış nedeni, düşen yıldırımlardır. Yıldırımın çarptığı insanlar çok büyük bir elektrik şokunun etkisinde kaldıkları için kötü bir şekilde yaralanır ya da ölürler. Bu şok, ciddi yanıklara ve hatta öldürücü kalp krizlerine neden olabilir.
Topraklama
Yıldırımlar binalara da hasar verebilir. Yüksek binaların çoğunun çatısında paratoner denen metal çubuklar bulunur. Metal çok iyi bir elektrik iletkeni olduğu için paratoner yıldırımı güvenli bir şekilde yönlendirerek toprağa iletir ve binayı korur.
Kaynakça: İ Fırtına! İş Bankası Kültür Yayınları
