Çocukların “kötü çocuklar” oldukları için zorbalık yapmadıklarını akılda tutmak önemlidir. Psikolog Dr. Jamie Howard, “Hâlâ bir şeyleri anlamlandırmaya, çözmeye çalışıyorlar. Bazı hatalar yapmış iyi çocuklar olabilirler.” İyi huylu bir çocuğun diğer çocuklara karşı kaba davranmasının birçok nedeni vardır.
*Çocuk, bir sınıf arkadaşıyla dalga geçen bir arkadaş grubuna uyum sağlamak istiyor olabilir.
*Evde veya okulda zorbalığa uğruyor ve başkalarına karşı agresif davranarak güç duygusunu yeniden kazanmaya çalışıyor olabilir.
*Öğretmenlerden, ebeveynlerden veya sınıf arkadaşlarından ilgi bekliyor ve başka yollarla bu konuda başarılı olamıyor olabilir.
*Doğası gereği akranlarından daha dürtülsel olabilir.
*Diğer çocukların davranışlarını öyle olmasa bile düşmanca olarak algılama eğilimi olabilir.
*Davranışının karşısındakini nasıl hissettirdiğini tam olarak anlamıyor olabilir. Bu özellikle küçük çocuklar için geçerlidir.
Çocuğunuzla bunun hakkında konuşarak, neler olup bittiğini onun bakış açısından anlayarak ve ona uygun arkadaşlık davranışları konusunda rehberlik ederek, zorbalığı önleyebilirsiniz. Böylece en başta zorbalığa neden olabilecek sorunları çözebilirsiniz.
Çocuğunuzun akranlarıyla saygılı ilişkiler geliştirmesini sağlamak için bazı ipuçları:
İletişim kurma
Bir öğretmenden veya başka bir ebeveynden çocuğunuzun zorba olduğunu duyarsanız, yapmanız gereken ilk şey çocuğunuzla durum hakkında konuşmaktır. Doğrudan konuyu ele alın, ancak hikayede çocuğunuzun tarafını duymaya açık olduğunuzu da belirtin. Şuna benzer bir şeyler söyleyebilirsiniz: “Bugün okuldan bir telefon aldım ve öğretmen sizin bir tür zorbalığa bulaştığınızı belirtti. Bu konuda gerçekten endişeliyim ve bunun hakkında konuşmamız gerekiyor. Lütfen bana ne olduğunu söyle.”
Durumu çocuğunuzla konuşmak, bu duruma neyin neden olduğunu ve onu durdurmak için hangi adımların atılması gerektiğini anlamanıza yardımcı olabilir.
Bir örnek: 12 yaşında bir erkek çocuğu annesi olan Gina, okuldan bir telefon alır. Bir öğrenci, oğlunun kendisine zorbalık yaptığından şikayet etmiştir. Okul personeli konuyu inceledikten sonra, çocuğunun bazı sınıf arkadaşlarına lakap takarak, fiziksel şiddet ve hatta cinsel tacizle rahatsız ettiği sonucuna varır. Gina, “Söylemeye gerek yok, utandık…” diye hatırlıyor. “Ama sadece bu da değil, kalbimiz kırıldı.”
Hiçbir ebeveyn, çocuğunun zorbalık yaptığını duymak istemez. Çocuğunuzun diğer çocuklara zarar verdiğini düşünmek acı verici. Ancak zorbalık saldırganlık gösteren için de ciddi bir sorundur. Çocukların arkadaşlık becerileri, genel ruh sağlıklarının önemli bir göstergesidir. Çocuğunuzun fiziksel veya sözlü zorbalık davranışları sergilediği söyleniyorsa, bu ciddi bir sıkıntının işareti olabilir. Anksiyete veya depresyon yaşıyor olabilir ve duygularını, davranışlarını düzenlemekte güçlük çekiyor olabilir.
Oğlunun diğer çocukları rahatsız ettiği söylendikten sonra, çocuğun anne ve babası, oğullarının neden böyle davrandığına dair onunla uzun uzun konuştular.
Gina, “Ona bunları neden yaptığına dair pek çok soru sorduk,” diye açıklıyor. “Çocuğumuzun özgüveni inanılmaz derecede düşüktü. Zorbalık ona bir şey üzerinde güç ve kontrol sağladı. Hiç fark edilmemektense ‘okuldaki en kötü çocuk’ olarak bilinmenin güzel olduğunu söyledi bize.”
Bazı çocuklar ise neden böyle davrandığını bilemeyebilir ya da ifade edemeyebilirler. Bu özellikle kaygı, travma veya başka bir ruh sağlığı sorunuyla mücadele eden çocuklar ya da daha küçük yaş grubu için geçerlidir. Çocuğunuzun neden böyle davrandığını anlamakta güçlük çekiyorsanız, çocukların davranışlarını değerlendirme konusunda bir çocuk psikoloğuna veya psikiyatristine danışmayı düşünebilirsiniz.
Başa çıkma
Sorunun köklerini araştırdıktan sonra, tepkinizi çocuğunuzun sosyal etkileşimlerinde karşılaştığı belirli zorluklara göre uyarlayabilirsiniz. Başa çıkması zor olabilecek senaryoları tartışın ve uygun tepkiler vermesi için ona rehberlik edin. Örneğin, çocuğunuz sınıf arkadaşlarından birini kasıtlı olarak sosyal etkinliklerden dışlıyorsa, ona şunu söyleyin: “Biri seninle oynamak istediğinde, evet diyebilirsin. Senin ve diğer çocukların saygılı bir dil kullandığını görmek istiyorum.”
Howard, “Çıkması muhtemel çeşitli sorunlara birçok farklı çözüm bulun ve çocuğunuzun nasıl yanıt vermesini beklediğinize dair net örnekler verin” diyor. “‘Zorba olma’ demek yerine, söyleyeceklerimi arkadaşlık davranışları olarak anlatmaya çalışırdım. Çocuklar ne yapmamaları değil ne yapmaları gerektiği söylendiğinde daha iyi tepki verirler.”
Çocuğunuzu, zorbalığa uğrayan kişinin bakış açısını anlamaya teşvik etmek, başa çıkmanın başka bir yararlı yolu olabilir. Çocuğunuza şunu sorun: “Birisi sana iyi davranmadığı için kendini dışlanmış veya üzgün hissettiğin bir an var mı? Senin hissettiğin duygu, ona iyi davranmadığın için sınıf arkadaşının hissettiği hisle aynı.”
İçinize dönme
Evde agresif veya kaba etkileşimlere maruz kalan çocukların okulda bu davranışları tekrarlamaları muhtemeldir.
“Ebeveynlerin davranışlarının (çocuklarıyla konuşma biçimleri, eşleriyle konuşma biçimleri, öfkeyle baş etme biçimleri) çocuklarını nasıl etkileyebileceğini düşünmeleri ve bunun çocuklara örnek olup olmadığı konusunda gerçekçi olmaları önemlidir.” diyor klinik psikolog Kristin Carothers.
Farkında olmasanız bile evinizde ‘zorbalık’ olabilir. Ailenizin üyeleri bağırıyor, isim takıyor veya küçük düşürüyor mu? Çocuklarınız birbirine mi saldırıyor yoksa vuruyor mu? Eğer öyleyse, aile üyelerinin birbirlerine nezaket ve saygıyla davrandığı olumlu bir ev ortamı oluşturmaya başlamak önemlidir.
Gina, oğlunun zorbalığını öğrendikten sonra, ev hayatının oğlunun okulda uygulamasını istediği türden davranışları yansıtmasını sağlamak için büyük çaba sarf etti. “‘Zorba gibi’ konuşmalara veya şakalara izin vermedik, görgü kuralları uyguladık, yardım etmeyi ve birbirimizi yükseltmeyi teşvik ettik” diyor. “Evde her şey her zaman mükemmel değildi, ama biz veya diğer çocuklar uygun şekilde davranmadığımızda bunu ailece konuştuk.”
Davranışların sonuçları
Zorbalık davranışına yönelik bazı düzenlemeler olmalıdır. Bu ceza ya da çocuğun ayrıcalıklı olduğu bir şeyi kaybetmesi olabilir. Ancak anlamlı ve belirli bir sınırı olmalıdır. Örneğin, ergenlik çağındaki çocuğunuzun siber zorbalığa karıştığını öğrenirseniz, internet veya telefon ayrıcalıklarını kaybedebilir. Özellikle ciddi suçlar söz konusu olduğunda, ayrıcalıkları sonuçları göz önünde bulundurularak kısıtlanmalıdır. Bu konuda bir terapistten yardım alabilirsiniz. Ancak zorbalığın daha az şiddetli biçimleri için, çocuk ayrıcalıklarını birkaç gün içinde geri kazanabilmelidir.
Carothers, “Bir ayrıcalığı çok uzun süre kaldırırsanız, aslında geçerliliğini kaybedebilir” diyor. “Çocuk, ‘Tamam, peki, onu asla geri alamam, bu yüzden denemeyeceğim’ der. Etkili olması için cezanın ne zaman ve ne kadar süre içinde gerçekleşeceği dengeli olmalıdır.”
Doğru olanı yapma
Çocuğunuz ayrıcalıklarını geri kazandığında ve sakinleştiğinde, düzeltilmesi gereken bir hata yaptığını açıklayın. Çocuğunuz yüzyüze, mektupla, kısa mesajla vb. özür dilemeyi seçebilir, ancak onarımlar birçok farklı şekilde olabilir. Örneğin, çocuğunuzu tüm sınıf için kurabiye pişirmeye veya daha önce dışarıda bıraktığı bir akranıyla oyun oynamaya teşvik edebilirsiniz.
Howard, lakap takan ve diğer çocukları bariz bir şekilde kendi sosyal grubundan dışlayan eski bir danışanını hatırlıyor. Kızın annesi bir onarım aracı olarak, kızına zorbalığa uğradığı tüm çocukları sosyal bir etkinliğe davet ettirdi. Howard, “Bu bir düzeltmeydi,” diye açıklıyor. “Ve bu bir bakıma annenin kontrolü yeniden sağlama yöntemiydi.
Durumu izleyin
Başka bir ebeveyn, çocuğunuzun zorbalığıyla ilgili olarak size yaklaşırsa, sorunlu davranışlar için tetikte olabilmeleri için öğretmenleri hemen bilgilendirin. Öğretmenleri düzenli olarak takip edin ve çocuğunuz iyi bir arkadaş olduğunda bol miktarda övgüde bulunun.
Göz önünde gerçekleşmediği için özellikle siber zorbalığın izlenmesi zor olabilir. Çocuğunuz internet üzerinden diğer çocuklara zorbalık yaptıysa, Facebook, Instagram ve Twitter hesaplarının şifrelerini alın ve sosyal medyayı nazik bir şekilde kullandığından emin olmak için düzenli olarak kontrol edin. Uygulayacağınız yöntemler yaş grubuna göre değişiklik gösterir. Bu konuda açık sözlü olun: Çocuğunuza, sosyal medya faaliyetlerini sorumlu bir şekilde idare edebileceğini kanıtlayana kadar izleyeceğinizi bildirin. Carothers, “Telefon faturasını ödüyorsanız ve İnternet için ödeme yapıyorsanız, çocuğunuza neler olduğunun farkında olmalısınız” diyor.
Yardım alma
Sürekli olarak çocuğunuzla arkadaşlık becerileri geliştirmeye çalışıyorsanız ama zorbalık durmuyorsa, bir ruh sağlığı değerlendirmesi isteyin. Çocuğunuzun altta yatan sorunları çözmek için bir terapistin yardımına ihtiyacı olabilir.
Bağlı kalma
Bazı yönlerden yapabileceğiniz en önemli şey, çocuğunuzla onun günlük yaşamı hakkında açık bir iletişim kanalı oluşturmaktır; Carothers, çocuklara her gün açık uçlu sorularla halinin hatırının sorulmasını önemli buluyor. “Çocuğunuzun sizinle konuşmasını istiyorsanız, gidip çocuğunuzla konuşmalısınız.”
Sabah çocuğunuza o gün için ne planladığını sorun; okuldan sonra, çocuğunuzdan size o gün olan gerçekten harika bir olayı ve o kadar da harika olmayan bir şeyi anlatmasını isteyin. Başlamak zor olabilir, ancak hayatlarını düzenli olarak ebeveynleriyle paylaşan çocuklar, ergenlikte de bunu sürdürme konusunda daha rahat olacaktır.
Gina, oğluyla destekleyici, yargılayıcı olmayan bir şekilde bağlantıda kalmanın, onun agresif davranışını en aza indirmenin anahtarı olduğunu keşfetti. “Çocuklarınızla konuşun ve hayatlarında çok yer alın” diyor. “Çocukların umursandığını ve duyulduğunu hissetmeleri gerekiyor.”
Kaynak: Brigit Katz’ın (2023) “My Child Is a Bully: What Should I Do?” isimli makalesinden çevirilerek düzenlenmiştir. https://childmind.org/article/what-to-do-if-your-child-is-bullying/
