Aşırı fedakârlık, literatürde geçen adıyla özgecilik (altruism), başkalarının ihtiyaç ve isteklerini, kendininkilerden daha öncelik hâline getirmeye yönelik davranış örüntüsü olarak tanımlanabilir.
Aşırı fedakâr kişiler, yaptıkları davranışın kendilerine zararı olsa bile başkasına faydalı olacağı için o davranışı sürdürme eğilimindedir; çevresindeki kişileri memnun ettikçe kendisinin daha fazla memnun olacağını düşünür. Bu tür davranışların nedenlerine farklı pencerelerden bakarak farklı açıklamalar getirebiliriz. Örneğin kişinin, ancak fedakarca davranışlar yaparak sevilebileceğine ve takdir edileceğine dair inançları varsa (ki bu inançlar her zaman farkında olduğumuz bilinçli düşünceler şeklinde olmayabilir) fedakârlık davranışı aşırı boyutlara varabilir. Bir başka açıdan bakıldığında, sevdiği ve değer verdiği insanlar tarafından terk edileceği ve yalnız kalacağı şeklinde kaygıları olan kişi, aşırı fedakârlık yaparak o kişileri yanında tutma çabasına girebilir.
İlk bakışta bu tür davranışlar toplum tarafından hoş görülen türde olsa da ilerleyen durumlarda kişinin kendisine ve ilişkilerine zarar verici bir döngüyü oluşturabilmektedir. Kişi giderek artan bir biçimde yakınları için fedakârlık davranışları sergileyerek çevresindekiler için adeta bir konfor alanı oluşturmakta ve çevredekiler de giderek daha fazlasını talep etmekte… Bu açıdan bakıldığında aşırı fedakârlık, özellikle ona denk bir karşılığın alınmadığı durumlarda kişinin kendisi için oldukça yıkıcı sonuçları doğurabilir. Yaptığı fedakârlığın karşılığını alamadığını düşünen kişi, giderek daha mutsuz, kaygılı veya depresif duygulanımda olabilir.
Kendimizi böyle bir çıkmazın içinde bulduysak ve bu döngüyü (aşırı fedakârlıktan sonra gelen mutsuzluk hissini) fark edebiliyorsak aslında çözüm için yapılması gereken ilk şeyi yapmışız demektir: farkındalık! Aşırı fedakâr kişilerin bir kısmı, yaptıklarının karşılığını alamadıkça ve kendini mutsuz hissettikçe suçu daha fazla kendinde arama eğiliminde olabilir. Bu döngüyü fark etmek ve bu davranışları daha sağlıklı sınır koyabilen ve karşı tarafa sürekli bir konfor alanı sunmayan şekilde değiştirmek, daha uyumlu bir hâle getirmek hem ilişkileri iyileştirebilir hem de daha iyi hissetmeyi sağlayabilir. Aşırı fedakâr davranışlara alışmış olan çevredeki kişiler için bu değişiklikler hoş karşılanmayabilir, hatta tepki bile gösterilebilir fakat bu sağlıklı sınırı koymak ve kendi iyiliğimiz için fedakârlığımızı da sınırlandırmak, uzun vadede o kişilerle olan iletişimimizi de daha sağlıklı hâle getirecektir.
Kaynaklar ve İleri Okumalar:
- Karakaş, S. (2017). Prof. Dr. Sirel Karakaş Psikoloji Sözlüğü: Bilgisayar Programı ve Veritabanı – www.psikolojisozlugu.com (sürüm: 5.2.0/2022)
- https://www.psychologytoday.com/us/blog/brainstorm/201307/the-truth-about-sacrifice · https://www.examiner-enterprise.com/story/lifestyle/2021/05/27/whiting-madison-memorial-day-psychology-sacrifice/7427478002/
- https://psikoloji-psikiyatri.com/beyhan-budak/asiri-fedakarlik/
