Korku, aslında tehditlere karşı bizi koruyan ve tıpkı diğer duygular gibi normal bir duygudur. Ancak bir korku, mantıklı nedenlere bağlı değilse, bize aşırı bir stres yaşatıyor ve gündelik yaşamımızı ciddi şekilde etkiliyorsa, ‘fobi’ olarak tanımlanabilir. Özellikle ergenlik döneminde kimlik arayışı içinde olan gençlerin yaşadığı fobiler arasında en yaygınlarından birisi sosyal fobidir. Sosyal fobi, bireyin sosyal ortamlarda kendini baskı altında hissetmesi nedeniyle duyduğu yoğun korku ve stres tepkileridir. Sosyal fobili kişiler kendi için aşırı kaygı addeden toplumsal yerlerden uzak kalır ya da uzaklaşamadığı durumlarda ise aşırı bir kaygı ve sıkıntı ile karşı karşıya kalır. Sosyal fobi yaşayan birey, kendisiyle alay edileceği, herkesin içinde komik duruma düşeceği ve rezil olacağı, başkalarının onu olumsuz olarak değerlendireceği düşünceleri taşır; buna bağlı olarak yoğun kaygı hisseder ve dolayısıyla sosyal ortamlardan kaçınmaya başlar.
Ergenlik döneminde zaten sosyal fobik olsun olmasın tüm çocuklarda kendine dikkat etme hali artmıştır. Kendilerinin daha çok farkındadırlar ve çevredeki bütün gözlerin kendi üstlerinde olduğunu zannederler. Eğer çocukluktan itibaren kendine güvensiz ve endişeli bir kişi ise genç bu durumda eleştirilerden aşırı biçimde korkar, herkesin gözünün kendi üstünde olduğunu ve eleştirerek izlediğini zannetmeye başlar. Tedirgin olur, kasılır, elini ayağını nereye koyacağını bilemez hale gelir. Bu durumunu farketmek onu daha da gerer. Bu duruma düşmemek için de sosyal ortamlardan uzak durmaya başlar. Eğer bu tür özellikler taşıyan bir genç bir sosyal ortamda, ya da örneğin sınıfta derse kalktığında arkadaşlarının alayları ve gülmeleri ile karşı karşıya kalırsa, bundan sonrasında sosyal fobik özellikler belirginleşir ve ergen kendisini zor durumda hissettiği, ya da gözlerin kendi üstünde olduğunu hissettiği bütün durumlardan kaçınır. Böylece sosyal fobi belirginleşir.
Sosyal fobi, ergenlik döneminde kişinin yaşamına pek çok olumsuz etki getirir. Karşı cinsle olan iletişimde, kendisini başkalarına ifade etmede, topluluk içinde konuşmada, sosyal bir ortamda yemek yemede zorlanmak; hatta telefon açma, isteklerini dile getirme, sosyal bir etkinliğe katılma gibi durumlardan aşırı kaygı yaşadığı için kaçınmak bunlara örnek olarak verilebilir. Yaşanan utanma ve kaygı duygularına bağlı olaraksa terleme, yüz kızarması, baş dönmesi, bayılma hissi, kalp atışlarının hızlanması ve mide krampları gibi pek çok fizyolojik tepki de görülebilir.
Sosyal fobinin ortaya çıkmasında genetik faktörlerin etkisi olduğu gibi aşırı koruyucu olan, çocuklarının her hareketine müdehale eden, ne istediklerini sormadan çocukları yerine karar veren anne-baba tutum ve davranışlarının da önemli olduğu biliniyor. Ayrıca gereğinden fazla eleştiri veya övgü de sosyal fobinin gelişimine neden olabilir. Gençler için oldukça zorlayıcı olabilen ve müdahale edilmediği takdirde yetişkinlikte de devam edebilen sosyal fobiyle baş etmede profesyonel yardım oldukça önemlidir. Psikoterapi ve gerekli görülürse ilaç tedavisi en sık kullanılan müdahale yöntemleridir. Bunun yanında sosyal desteğin, özellikle de aile desteğinin önemi bilinmelidir. Anne-babanın öncelikle anlayışlı davranmaları, zorlamada bulunmadan çocuğun sosyal ortamlarda çeşitli etkinliklere dahil olması için onları cesaretlendirmeleri, sosyal ortamlarda çocuğu mercek altına almamaları ve başkalarının yanında eleştirmekten kaçınmaları bu süreçte önemli adımlardır.
Kaynaklar ve İleri Okumalar:
- Albano, M.N., Bartolo, P.M., Heimberg, R.G., Barlow, D.H. (1995) “Children and Adolescents: Assessment and Treatment”. Social Phobia Diagnosis, Assessment and Treatment.(Ed: Heimberg, R.G., Liebowitz, M.R., Hope, D.A., Schneier, F.R.) The Guilford Press.
- Karacan, E., Şenol, S., Şener, Ş.(1996). “Çocukluk ve Ergenlik Çağında Sosyal Fobi”, 3 P Dergisi Sosyal Fobi Ek Sayısı,4(1):28-33.
- Köroğlu, E. (1996). Sosyal fobi (Sosyal Anksiyete Bozukluğu) Psycho Medicine. 1(2): 13-19.
- Lichtenstein, P., Annas, P., (2000). Heritability And Pervalence Of Specific Fears And Phobias İn Childhood. Journal Of Child Psychology And Psychiatry. 41: 927-937.
- Özdemili Demir, G.(2009). Sosyal Fobinin Etiyolojisinin İncelenmesi Amacıyla Gerçekleştirilen Araştırmalara Genel Bir Bakış, Akademik İncelemeler Cilt:4 Sayı:1, s. 102
